Zanim pójdziesz na Policję

Kiedy działania sprawcy przemocy w środowisku pracy wypełniają znamiona przestępstwa, warto rozważyć złożenie zawiadomienie o możliwości popełnienie przestępstwa. Jak to zrobić prawidłowo? O to zapytaliśmy mec. Tomasza Kaszuckiego z Rzeszowa. 

Czym jest zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa i kto go może złożyć?

Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa jest to instytucja umożliwiająca złożenie pisemnej lub ustnej informacji skierowanej do organów ścigania w celu poinformowania ich o fakcie popełnienia przestępstwa. W sytuacji, gdy organy ścigania na podstawie przedstawionego przez nas stanu faktycznego a przede wszystkim przywołanych dowodów uznają, iż istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa, wówczas wszczęte zostanie śledztwo lub dochodzenie. Do złożenia zawiadomienia o przestępstwie uprawniona jest każda osoba, która posiada taką informację, bez względu na wiek, płeć, rasę, narodowość itp. Zawiadomienie może również złożyć instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna. Jednocześnie chciałbym zwrócić uwagę na społeczny obowiązek poinformowania o przestępstwie. Mowa o nim w art. art. 304 § 1 k.p.k. stanowiącym, iż każdy kto dowiedział się o przestępstwie ściganym z urzędu ma społeczny obowiązek poinformowania o tym prokuratora lub Policji.

W sezonie wakacyjnym coraz częściej zatrudniani są małoletni. Czy zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może złożyć również dziecko?

Dokładnie tak, zawiadomienie o przestępstwie może złożyć każda osoba, może to również zrobić małoletni. Istotnym jest, iż zasady składania zawiadomienia o przestępstwie są takie same w odniesieniu do dzieci jak i do osób dorosłych. Trzeba również zaakcentować fakt, iż złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa obliguje organy ścigania do podjęcia ustawowych działań. Praktyka pokazuje, że osoba małoletnia może w świetle przepisów prawa uczestniczyć w czynnościach procesowych na takich samych zasadach co osoba dorosła i np. będzie mogła złożyć zeznania w charakterze świadka.

W jakiej formie i gdzie należy zgłaszać wnioski o możliwości popełnienia przestępstwa?

Wyróżniamy dwie formy zawiadomienia, jest to forma pisemna i ustna.  Istotne jest, iż pisemne zawiadomienia można złożyć osobiście w biurze podawczym prokuratury lub przesłać na właściwy adres za pośrednictwem Poczty Polskiej. Istotnym jest, że postepowanie powinna prowadzić prokuratura, która jest właściwa miejscowo ze względu na popełnienie przestępstwa. W sytuacji, gdy złożymy zawiadomienie do niewłaściwej jednostki prokuratury to zostanie przekazane do prokuratury właściwej ze względu na popełnienie przestępstwa. Zawiadomienie możemy również złożyć na najbliższej jednostce policji w sposób ustny do protokołu. Funkcjonariusz wówczas sporządzi protokół z zawiadomienia o przestępstwie oraz przesłucha naszą osoby w charakterze świadka. Jeśli zgłoszone przez nas przestępstwo będzie stanowiło czyn karalny, które jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego zostanie sporządzony, protokół wraz z naszym wnioskiem. W protokole również znajdzie się informacja o złożeniu takiego wniosku oraz pouczeniu o konsekwencjach jego złożenia. Należy pamiętać, że składając ustne zawiadomienie wcześniej należy przygotować wszelkie dowody pomocne do ustalenia okoliczności popełnienia przestępstwa lub poinformować prowadzącego przesłuchanie, że takie dowody zostaną złożone w terminie późniejszym.

Co powinno zawierać pisemne zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa?

Przede wszystkim obligatoryjnie zawiadomienie pisemnie powinno spełniać wymogi pisma procesowego wynikające z art. 119 k.p.k. Powinno również zawierać: oznaczenie organu, do którego jest skierowane (oznaczenie jednostki Policji lub Prokuratury wraz z adresem), wskazanie osoby zawiadamiającej wraz z adresem korespondencyjnym i numerem telefonu, wskazanie osoby pokrzywdzonej, jeżeli jest inną, niż zawiadamiająca, podanie czasu i miejsca popełnienia czynu, możliwie najbardziej dokładny opis zdarzenia, określenie wysokości poniesionej szkody, w przypadku przestępstw przeciwko mieniu, podanie ewentualnych świadków, dane świadków wraz z ich adresem do doręczeń lub numerem kontaktowym, informacje o posiadanych dowodach, w szczególności gdy istnieje ryzyko ich utraty lub zniekształcenia, jeśli to możliwe, wskazanie sprawcy przestępstwa lub osoby podejrzewanej o jego popełnienie. Zawiadomienie o przestępstwie powinno zawierać jak najwięcej konkretnych informacji o opisie zdarzenia jak i dowodach świadczących o popełnionym przestępstwie a także okoliczności ułatwiające ustalenie osoby sprawcy.

Co w sytuacji, jeśli nie mamy adresów świadków tylko np. ich nazwiska, miejsce pracy? 

W tej sytuacji należy podać wszystkie posiadane przez nas informacje dotyczące świadków organom ścigania, które będą mogły samodzielnie poczynić czynności procesowe w celu ustalenia ich adresów, dokładnych personaliów. Istotnym jest, iż prokuratura posiada dostęp do rejestrów danych. Prokuratura również może zwracać się do organów państwowych, instytucji itp. w kwestii udostępnienia im danych np. dotyczących świadków a potrzebnych do ich zlokalizowania.

Czy nieprawidłowo przygotowane zawiadomienie może zostać umarzone? 

Tak. Źle sformułowany stan faktyczny opisu zdarzenia czy zawnioskowanie przez pokrzywdzonego przeprowadzenia nieistotnych dowodowo okoliczności mogą doprowadzić do wydania przez organ ścigania postanowienia o umorzenia postępowania. Dlatego fundamentalne znaczenie ma załączenie do zawiadomienia kompleksowego materiału dowodowego związanego z popełnieniem przestępstwa i wszelkimi innymi istotnymi okolicznościami.  

Czy można uzupełniać złożony wcześniej wniosek o nowe dowody? 

Jak najbardziej. Co do zasady w sytuacji, gdy na etapie zawiadomienia nie przedstawiliśmy wszystkich dowodów lub nowe dowody zostały ujawnione dopiero po czasie należy w tej sytuacji złożyć wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie konkretnych dowodów oraz złożyć wniosek o uzupełniające przesłuchanie naszej osoby. 

Jak definiujemy dowód i co może być dowodem w postępowaniu karnym?

Posługując się literaturą należy wskazać, że dowód w procesie karnym to uzyskana w sposób określony przepisami prawa procesowego informacja pozwalająca na ukształtowanie w drodze percepcji zmysłowej i analizy logicznej przekonania organu procesowego co do zaistnienia lub niezaistnienia konkretnej okoliczności faktycznej. Nie wchodząc w szczegóły dowody w postępowaniu karnym dzielimy na osobowe i rzeczowe. Do dowodów osobowym zaliczamy np. dowód z przesłuchania świadków, dowód z przesłuchanie pokrzywdzonego, wyjaśnienia podejrzanego, dowód z opinii biegłego, dowód z wywiadu środowiskowego. Kodeks postępowania karnego reguluje procedurę przeprowadzenia każdego z wymienionych dowodów. Natomiast dowodem rzeczowym mogą być np. dokumenty, wszelkie rzeczy ruchome, nagrania z monitoringu, nagrania głosowe, odzież oskarżonego lub pokrzywdzonego, krew, włosy, wymaz ze śluzówki, dowód z oględzin ciała. Należy podnieść, iż dowody rzeczowe pozyskuje się w wyniku dokonania oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. Warto wspomnieć również o dowodzie z eksperymentu procesowego, który może polegać na przeprowadzeniu doświadczenia lub odtworzenia przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów.

Kwestie dowodowe w postępowaniu karnym mają fundamentalne znaczenie, albowiem brak dowodów w sprawie świadczących o popełnieniu przestępstwa może spowodować umorzenie postępowania.

Co w sytuacji, gdy organ ścigania twierdzi, że jednak nie popełniono przestępstwa i wyda postanowienie o umorzeniu dochodzenia?

Od postanowienia prokuratora o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa przysługuje pokrzywdzonemu zażalenie. Takie zażalenie wnosi się do sądu rejonowego właściwego dla prokuratury, która prowadzi postępowanie przygotowawcze, za pośrednictwem prokuratury, której prokurator wydał skarżone postanowienie. Należy pamiętać, że termin do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa wynosi siedem dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia – od daty doręczenia. Podstawą skutecznego zażalenia na postanowienie prokuratora o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia jest podniesienie w nim odpowiednich zarzutów, czyli wykazanie Sądowi, że na przykład nie przesłuchano wszystkich świadków, nie wyjaśniono wszystkich okoliczności sprawy, wybiórczo potraktowano materiał dowodowy, nie powołano biegłych, dokonano dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, nie przeprowadzono dowodu z opinii biegłego. 

Czy w Pana ocenie zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa oraz zażalenie na umorzenie dochodzenia musi być sporządzone przez adwokata czy wskazane pisma mogą być sporządzone samodzielnie przez pokrzywdzonego?

Co do zasady przy prostych stanach faktycznych pokrzywdzony bezproblemowo może samo-dzielnie sporządzić zarówno zawiadomienie i zażalenie na umorzenie. W zawiadomieniu fundamentalny jest szczegółowy opis stanu faktycznego jak i kwestia zawnioskowania świadków czy dowodów na powołane okoliczności. Natomiast przy umorzeniu istotnym jest zwrócenie uwagi na uzasadnienie postanowienia. Przy skomplikowanych stanach faktycznych niewątpliwie pomoc adwokata jest konieczna. Adwokat w imieniu klienta może sporządzić zawiadomienie, szczegółowo opisać czyn niedozwolony popełniony na szkodę pokrzywdzonego, wskazać prawidłową kwalifikację prawną przestępstwa oraz powołać wszelkie dowody świadczące o tym, że pokrzywdzony padł ofiarą przestępstwa. Istotnym jest, iż pomoc adwokata może przyczynić się do o wiele szybszego zakończenia postępowania przygotowawczego w sytuacji, której pokrzywdzony działałby samodzielnie. Adwokat reprezentuje pokrzywdzonego w całym postępowaniu przygotowawczym, bierze udział w jego przysłuchaniu, w przesłuchaniach uzupełniających, jest uprawiony do składania w jego imieniu wniosków dowodowych. Oczywiście wszystkie wyżej wskazane czynności może również wykonywać sam pokrzywdzony, aczkolwiek przy skomplikowanych stanach faktycznych wymagających wiedzy specjalistycznej konieczna będzie pomoc profesjonalisty.  Z mojego doświadczenia wynika, iż postępowania karne ma to do siebie, iż wywołuje u pokrzywdzonych duże nasilenie psychiczne spowodowane samym czynem karalnym jak i często koniecznością występowania naprzeciwko sprawcy twarzą w twarz. Często również z powodów emocjonalnych pokrzywdzeni decydują się na fachową obsługę prawną w postępowaniach karnych. 

Cieszę się, że wspomniał Pan o emocjach. Czy zgadza się Pan z tym, że nasz stan emocjonalny w chwili zgłaszania przestępstwa może mieć wpływ na odbiór naszej osoby przez funkcjonariusza przyjmującego zgłoszenie i de facto na wszczęcie lub umorzenie postępowania?  

Przy wyborze ustnego sposobu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa pokrzyw-dzony musi możliwie najbardziej dokładnie opisać zdarzenie, podać ewentualnych świadków oraz wszelkie informacje, które pozwolą na ustalenie sprawcy przestępstwa lub osoby podejrzewanej o jego popełnienie. Pokrzywdzony w silnych emocjach, nie kontrolujący swojego zachowania może pominąć ważne z puntu widzenia procesowe okoliczności czy dowody, może w sposób niezrozumiały przedstawić stan faktyczny sprawy. Rozhisteryzowana osoba również nie będzie poważnie brana przez organy ścigania. W tej sytuacji pokrzywdzony musi przemyśleć możliwość skorzystania z pisemnej możliwości zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, która daje mu czas na ustalenie prawidłowego stanu faktycznego jak i przedstawienie wszystkich okoliczności dowodowych. 

Wspominał Pan wcześniej o prawnym obowiązku poinformowania o przestępstwie. Na czym polega ta regulacja i jakie są konsekwencje za uchybienie temu obowiązkowi?

W polskim systemie prawnym został nałożony obowiązek zawiadomienia organów ścigania o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Mówi o tym art. 304 § 1 kodeksu postępowania karnego. W świetle wspominanego artykułu, każdy kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma obowiązek zawiadomić o tym fakcie prokuratora lub Policję. Przedmiotowy zapis zobowiązuje nie tylko pokrzywdzonego lub bezpośredniego świadka przestępstwa, ale tak każdą osobę dysponującą informacjami na temat popełnienia przestępstwa. Należy zauważyć, iż przedmiotowa regulacja akcentuje pożądaną postawę społeczną w demokratycznym państwie prawa. Celem przedmiotowej regulacji jest brak sytuacji, w której sprawca może liczyć na bezkarność lub przestępstwo może pozostać anonimowe. Istotnym jest, iż 304 § 1 kodeksu postępowania karnego nie przewiduje kary za niedopełnienie wyżej wspominanego obowiązku, aczkolwiek przewidują je inne regulacje np. art. 240 § 1 k.k.

Dziękuję za wywiad.